تفســــير آزمـــايش كامل ادرار
آزمايش كامل ادرار UA آزمايش ساده ومهم و گاهي وسيله اي كليدي براي تشخيص بيماري هاي كليوي و اورولوژيك مي باشد. اين آزمايش شامل بررسي فيزيكي، شيميايي و ميكروسكوپي مي باشد. گاهي همين آزمايش ساده و راحت اطلاعات بسيار مهم و الزامي براي تشخيص بيماران را فراهم مي آورد. در تمام بيماران اورولوژي و نفرولوژي U/A الزامي است. با اين حال اين آزمايش چنانچه به درستي تفسير نشود ، مي تواند باعث گمراهي پزشك شود.
روش جمع آوري نمونه ادرار
در مردان يك نمونه وسط ادرار (Mid-stream) گرفته مي شود كه بايستي در افراد ختنه نشده، پرپوس قبل از نمونه گيري عقب كشيده شده و گلانز با يك محلول آنتي سپتيك تمييز شده و با ظرف دهانه گشاد از وسط ادرار نمونه تهيه شود. اين روش مانع آلودگي ادرار با ميكروارگانيسم هاي پوست و مجرا مي گردد.
در موارد عفونت ادراري مزمن از روش چهار ظرفي استفاده مي گردد كه ظرف اول (VB1) حاوي 10 ميلي ليتر اول ادرار، ظرف دوم (VB2) حاوي نمونه وسط ادرار، ظرف سوم(EPS) حاوي ترشحات پروستات پس از ماساژ و ظرف چهارم (VB3) حاوي ادرار پس از ماساژ پروستات هستند.اين نمونه ها به ترتيب (VB1) فلور مجرا، (VB2) فلور مثانه ، (EPS) و(VB3) فلور پروستات را نشان مي دهند.
در خانم ها گرفتن نمونه وسط ادرار مشكل تر است . خانم ها بايستي ولو را با محلول آنتي سپتيك تمييز كرده و در حالي كه لابيا ها را از هم جدا كرده اند نمونه وسط ادرار را در ظرف بريزند. با اين حال اگر شك به عفونت ادراري است، اين نمونه صحت كافي براي قضاوت ندارد و بايستي از نمونه حاصل از كاتتريزاسيون مثانه استفاده نمود.
در نوزادان و كودكاني كه هنوز قادر به دستشويي رفتن نيستند، يك روش معمول چسباندن يك كيسه ي مخصوص به ناحيه ي تناسلي است. در حالي كه اين نمونه شديدا آلوده بوده و بخصوص براي كشت و قضاوت بي ارزش است.
بهترين روش نمونه گيري استريل در اين موارد آسپراسيون سوپرا پوبيك مي باشد. دراين روش ناحيه ي سوپرا پوبيك، 2 ـ1 سانتي متر بالاي استخوان پوبيس، پس از شستشو با محلول آنتي سپتيك با يك سرنگ با سوزن ظريف به طور عمودي وارد مثانه شده و نمونه تهيه مي گردد. در كشت ادرار به اين روش نمونه گيري هر تعداد ميكروارگانيسم گرم منفي عفونت در نظر گرفته مي شود.
تمام نمونه ها بايستي در عرض يك ساعت آزمايش شوند. اگر اين كار امكان پذير نباشد، بايد، در درجه ي حرارت 5 درجه سانتي گراد در يخچال نگهداري شوند. باقي ماندن ادرار در درجه ي حرارت اتاق منجر به رشد باكتري، تغيير (PH)، تخريب كست هاي RBC و WBC مي شود.
آزمايش كامل ادرار توسط (dipsticks) و ميكروسكوپي انجام مي شود، خصوصيات فيزيكي ادرار نيز ذكر مي گردد.
در اين قسمت خلاصه اي از اين موارد ذكر ميگردد.
الف)خصوصيات فيزيكي
1- رنگ ادرار ـ ادرار طبيعي به رنگ زرد كم رنگ (pale yellow) است كه به علت پيگمان يوروكروم(urochrom) مي باشد. دلايل تغيير رنگ ادرار عبارت اند از: ميزان غلظت ادرار، خوراكي ها ، دارو ها، توليدات متابوليسم بدن، عفونت ادراري.
در صورت تغيير رنگ ادرار بايد، تمام اين موارد بررسي شوند.(جدول 1)
سندروم كهنه ي قرمز(red diaper syndrome)به علت باكتري سراشيا مارسسنس مي باشد كه باعث نگراني مادران مي گردد.
2-توربيديتي (شفافيت) ـ ادرار تازه شفاف است و شايع ترين علت كدري آن فسفاتوري است. در موارد كريستال فسفات اضافي در ادرار قليايي شروع به رسوب مي كنند، معمولا متناوب هستند و پس از مصرف غذا يا مقادير زياد شير رخ مي دهد. بيمار بي علامت بوده و چنانچه ادرار با اسيد استيك (سركه) اسيدي شود، شفاف خواهد شد. از طرف ديگر در آزمايش ميكروسكوپي كريستال هاي فسفات آمورف ديده خواهد شد.
علت ديگر كدري ادرار پيوري است كه حضور تعداد زياد WBC در ادرار و بوي تند و زننده باعث افتراق آن از ساير علل خواهد شد.
از علل نادر كدري ادرار كايلوري است كه ناشي از ارتباط غير طبيعي سيستم لنفاوي و ادراري ميباشد.
3-وزن مخصوص ادرار ـ با(dipsticks) يا با وسيله ي اپتيك خاصي انجام مي گردد. محدوده ي آن از001/1تا035/1 مي باشد. وزن مخصوص ادرار معمولا نشان گر وضعيت هيدريشن بيمار است؛ ولي، مي تواتند، ناشي از عمل كرد غير طبيعي كليه نيز باشد. وزن مخصوص طبيعي بين 008/1 تا 020/1 است، اگر، زير 008/1 باشد، رقيق است و اگر بالاي 020/1 باشد غليظ مي باشد. اگر در چند آزمايش متوالي 010/1 باشد، تشخيص CRF يا ARF مطرح است.
· علل كاهش وزن مخصوص ادرار
i. مصرف مايعات زياد
ii. مصرف دارو هاي مدر
iii. ديابت بي مزه
iv. كاهش توانائي كليه درتغليظ ادرار
· علل افزايش وزن مخصوص ادرار
i) كاهش مصرف مايعات
ii) ديابت شيرين
iii) دهيدريشن به علت تب ، تعريق،استفراغ،اسهال
iv) ترشح نابجايADH
v) تزريق مواد كنتراست ( پس از IVP ميتواند تا 035/1 برسد)
علت اسمولاريته ادرار، مواد محلول آن است و از 50 تا 1200 ميلي اسمول در ليتر متغير است. اسمولاريته نيز، تحت تاثير هيدريشن و عوامل موثر بر وزن مخصوص ادرار قرار مي گيرد. نسبت به وزن مخصوص اسمولاريته ادرار نمايش گر بهتري از كار كليه مي باشد، ولي، توسطdipsticks قابل انجام نيست.
4- pH ادرار ـ توسط dipsticks چك مي شود. PH ادرار از 5/4 تا 8 متغير است. متوسط آن در حالت طبيعي 5/5تا5/6 است. اگر زير 5/5 باشد، اسيدي و اگر بالاي 5/6 باشد، قليايي در نظر گرفته مي شود. در كل pH ادرار نشان گر pH سرم است، مگر، در موارد خاصي مثل RTA وبيماري هاي خاص كليه كه قدرت اسيدي كردن ادرار مختل است.
عدم توانايي كليه در اسيدي كردن ادرار به ميزان زير 5/5 پس از لود اسيد برايRTA تشخيصي است.
درUTI چنانچه ادرار قليايي باشد، احتمالا، عامل آن باكتري هاي اوره آز مثبت مثل پروتئوس مي باشد. اين باكتري ها با اين آنزيم اوره ادرار را به آمونياك تبديل مي كنند.
در تشكيل سنگ هاي ادراري pH موثر است. سنگ هاي سيستيني و اسيد اوريكي در ادرار اسيدي ايجاد شده و قليايي كردن ادرار به درمان و پيشگيري آن ها كمك مي كند.
آزمايش كامل ادرار UA آزمايش ساده ومهم و گاهي وسيله اي كليدي براي تشخيص بيماري هاي كليوي و اورولوژيك مي باشد. اين آزمايش شامل بررسي فيزيكي، شيميايي و ميكروسكوپي مي باشد. گاهي همين آزمايش ساده و راحت اطلاعات بسيار مهم و الزامي براي تشخيص بيماران را فراهم مي آورد. در تمام بيماران اورولوژي و نفرولوژي U/A الزامي است. با اين حال اين آزمايش چنانچه به درستي تفسير نشود ، مي تواند باعث گمراهي پزشك شود.
روش جمع آوري نمونه ادرار
در مردان يك نمونه وسط ادرار (Mid-stream) گرفته مي شود كه بايستي در افراد ختنه نشده، پرپوس قبل از نمونه گيري عقب كشيده شده و گلانز با يك محلول آنتي سپتيك تمييز شده و با ظرف دهانه گشاد از وسط ادرار نمونه تهيه شود. اين روش مانع آلودگي ادرار با ميكروارگانيسم هاي پوست و مجرا مي گردد.
در موارد عفونت ادراري مزمن از روش چهار ظرفي استفاده مي گردد كه ظرف اول (VB1) حاوي 10 ميلي ليتر اول ادرار، ظرف دوم (VB2) حاوي نمونه وسط ادرار، ظرف سوم(EPS) حاوي ترشحات پروستات پس از ماساژ و ظرف چهارم (VB3) حاوي ادرار پس از ماساژ پروستات هستند.اين نمونه ها به ترتيب (VB1) فلور مجرا، (VB2) فلور مثانه ، (EPS) و(VB3) فلور پروستات را نشان مي دهند.
در خانم ها گرفتن نمونه وسط ادرار مشكل تر است . خانم ها بايستي ولو را با محلول آنتي سپتيك تمييز كرده و در حالي كه لابيا ها را از هم جدا كرده اند نمونه وسط ادرار را در ظرف بريزند. با اين حال اگر شك به عفونت ادراري است، اين نمونه صحت كافي براي قضاوت ندارد و بايستي از نمونه حاصل از كاتتريزاسيون مثانه استفاده نمود.
در نوزادان و كودكاني كه هنوز قادر به دستشويي رفتن نيستند، يك روش معمول چسباندن يك كيسه ي مخصوص به ناحيه ي تناسلي است. در حالي كه اين نمونه شديدا آلوده بوده و بخصوص براي كشت و قضاوت بي ارزش است.
بهترين روش نمونه گيري استريل در اين موارد آسپراسيون سوپرا پوبيك مي باشد. دراين روش ناحيه ي سوپرا پوبيك، 2 ـ1 سانتي متر بالاي استخوان پوبيس، پس از شستشو با محلول آنتي سپتيك با يك سرنگ با سوزن ظريف به طور عمودي وارد مثانه شده و نمونه تهيه مي گردد. در كشت ادرار به اين روش نمونه گيري هر تعداد ميكروارگانيسم گرم منفي عفونت در نظر گرفته مي شود.
تمام نمونه ها بايستي در عرض يك ساعت آزمايش شوند. اگر اين كار امكان پذير نباشد، بايد، در درجه ي حرارت 5 درجه سانتي گراد در يخچال نگهداري شوند. باقي ماندن ادرار در درجه ي حرارت اتاق منجر به رشد باكتري، تغيير (PH)، تخريب كست هاي RBC و WBC مي شود.
آزمايش كامل ادرار توسط (dipsticks) و ميكروسكوپي انجام مي شود، خصوصيات فيزيكي ادرار نيز ذكر مي گردد.
در اين قسمت خلاصه اي از اين موارد ذكر ميگردد.
الف)خصوصيات فيزيكي
1- رنگ ادرار ـ ادرار طبيعي به رنگ زرد كم رنگ (pale yellow) است كه به علت پيگمان يوروكروم(urochrom) مي باشد. دلايل تغيير رنگ ادرار عبارت اند از: ميزان غلظت ادرار، خوراكي ها ، دارو ها، توليدات متابوليسم بدن، عفونت ادراري.
در صورت تغيير رنگ ادرار بايد، تمام اين موارد بررسي شوند.(جدول 1)
سندروم كهنه ي قرمز(red diaper syndrome)به علت باكتري سراشيا مارسسنس مي باشد كه باعث نگراني مادران مي گردد.
2-توربيديتي (شفافيت) ـ ادرار تازه شفاف است و شايع ترين علت كدري آن فسفاتوري است. در موارد كريستال فسفات اضافي در ادرار قليايي شروع به رسوب مي كنند، معمولا متناوب هستند و پس از مصرف غذا يا مقادير زياد شير رخ مي دهد. بيمار بي علامت بوده و چنانچه ادرار با اسيد استيك (سركه) اسيدي شود، شفاف خواهد شد. از طرف ديگر در آزمايش ميكروسكوپي كريستال هاي فسفات آمورف ديده خواهد شد.
علت ديگر كدري ادرار پيوري است كه حضور تعداد زياد WBC در ادرار و بوي تند و زننده باعث افتراق آن از ساير علل خواهد شد.
از علل نادر كدري ادرار كايلوري است كه ناشي از ارتباط غير طبيعي سيستم لنفاوي و ادراري ميباشد.
3-وزن مخصوص ادرار ـ با(dipsticks) يا با وسيله ي اپتيك خاصي انجام مي گردد. محدوده ي آن از001/1تا035/1 مي باشد. وزن مخصوص ادرار معمولا نشان گر وضعيت هيدريشن بيمار است؛ ولي، مي تواتند، ناشي از عمل كرد غير طبيعي كليه نيز باشد. وزن مخصوص طبيعي بين 008/1 تا 020/1 است، اگر، زير 008/1 باشد، رقيق است و اگر بالاي 020/1 باشد غليظ مي باشد. اگر در چند آزمايش متوالي 010/1 باشد، تشخيص CRF يا ARF مطرح است.
· علل كاهش وزن مخصوص ادرار
i. مصرف مايعات زياد
ii. مصرف دارو هاي مدر
iii. ديابت بي مزه
iv. كاهش توانائي كليه درتغليظ ادرار
· علل افزايش وزن مخصوص ادرار
i) كاهش مصرف مايعات
ii) ديابت شيرين
iii) دهيدريشن به علت تب ، تعريق،استفراغ،اسهال
iv) ترشح نابجايADH
v) تزريق مواد كنتراست ( پس از IVP ميتواند تا 035/1 برسد)
علت اسمولاريته ادرار، مواد محلول آن است و از 50 تا 1200 ميلي اسمول در ليتر متغير است. اسمولاريته نيز، تحت تاثير هيدريشن و عوامل موثر بر وزن مخصوص ادرار قرار مي گيرد. نسبت به وزن مخصوص اسمولاريته ادرار نمايش گر بهتري از كار كليه مي باشد، ولي، توسطdipsticks قابل انجام نيست.
4- pH ادرار ـ توسط dipsticks چك مي شود. PH ادرار از 5/4 تا 8 متغير است. متوسط آن در حالت طبيعي 5/5تا5/6 است. اگر زير 5/5 باشد، اسيدي و اگر بالاي 5/6 باشد، قليايي در نظر گرفته مي شود. در كل pH ادرار نشان گر pH سرم است، مگر، در موارد خاصي مثل RTA وبيماري هاي خاص كليه كه قدرت اسيدي كردن ادرار مختل است.
عدم توانايي كليه در اسيدي كردن ادرار به ميزان زير 5/5 پس از لود اسيد برايRTA تشخيصي است.
درUTI چنانچه ادرار قليايي باشد، احتمالا، عامل آن باكتري هاي اوره آز مثبت مثل پروتئوس مي باشد. اين باكتري ها با اين آنزيم اوره ادرار را به آمونياك تبديل مي كنند.
در تشكيل سنگ هاي ادراري pH موثر است. سنگ هاي سيستيني و اسيد اوريكي در ادرار اسيدي ايجاد شده و قليايي كردن ادرار به درمان و پيشگيري آن ها كمك مي كند.